අපේ බුදුහාමුදුරුවෝ 384 (සන්තිකේ නිධානය)
ශුද්ධෝදන රජතුමා ඇතුළු ශාක්‍ය වංශකයින්
බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු විසිදහසක් වූ රහතන් වහන්සේලා පිළිගැනීම.
නීග්‍රෝධගේ අති රමණිය උයන
පුරා මාස දෙකක් එනම් දින සැටක් පුරාවට අපේ බුදුපියාණන් වහන්සේ විසිදහසක් පමණ මහා සංඝ පිරිස පිරිවරාගෙන ශුද්ධෝදන රජතුමා ඇතුළු තම ඥාතීන් මෙම සංසාර දුකින් එතෙර කිරීමට පැමිණියේ හේතු රහිතව නෙවෙයි හේතු සහිතව. මෙම පිරිස බෝසතාණන් වහන්සේ පාරමී පුරපු ඒ දීර්ඝ සංසාර ගමනේ අනේක විධි අකාරයෙන් බුද්ධත්වය සඳහා පිහිට වුන අය. ඔබට ඒ සම්බන්ධව ඉදිරියේදී කියවන්නට ලැබේවි.
මෙයත් බුද්ධවංශ කතාවෙහි විශේෂ දින කිහිපයක්. දෙමසක් පුරාවට පාද යාත්‍රාවක පැමිණි ඒ උතුම් පිරිසට කොතරම් වෙහෙසක් තිබෙන්නට ඇතිද? පිය පියරජතුමාටත් මෙය හොඳින්ම දැනෙන්නට ඇති. එතුමා උන්වහන්සේලා වඩින්නට පෙරම උන්වහන්සේලාගේ නවාතැන් පහසුකම් පිළිබදව සකච්චාකොට තිබුනේ. ඒ එක්කම රජතුමාට අවශ්‍යතාවය තිබුනා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩියායින් පසුව උන්වහන්සේ ඇතුළු පිරිසට තමන්ගේ ශ්‍රේෂ්ඨ ශාක්‍ය වංශික ඤාති සමාගම පෙන්වීමටත්. විසිදහසකට නවාතැන් සැපයීමත් ලෙහෙසි පහසු කාර්යයක් නෙවෙයි. විශේෂයෙන්ම සියල්ල අතහැර ආරණ්‍යවාසිව වෙසෙන සංඝ පිරිසකට. ඒ අය ඒ සඳහා තෝරාගනු ලැබුවේ නිග්‍රෝධ ගේ අති සුන්දර උයන. ඒ ඇයි කියලා ඔබට උන්වහන්සේගේ නිධාන කතාව ඇසුවාම තේරේවි.
සැලකිය යුතු කරුණක් තමයි මෙම උයන නිග්‍රෝධ ආරාමය සහ නිග්‍රෝධ උයන වශයෙන් දෙයාකාරව හැඳින්වුවත් ඒ පිළිබඳව විශේෂ විස්තරයක් මෙම දේශනාව තුළ සඳහන් වන්නේ නැහැ. පසු කාලයේ මෙම උයන සඟ සතුකොට තව දුරටත් විහාර ගොඩනැගිලි තනන බව ඔබට පසුවට කියවන්නට ලැබේවි. පාලි භාෂාවෙන් නිග්‍රෝධ යන්නෙහි අර්ථය නුග ගස, නුග රුක කියන එකයි. ඊට අමතරව ව්‍යාමය, බඹය යන අර්ථත් අවස්ථානුකුලව යෙදෙනවා. ඒ නිසාම අපිට නිග්‍රෝධාරාමය කී සැණින් සිතට නැගෙන්නේ නුග වනයක් හෝ නුග උයනක්. ඒ නිසාම කවුරුත් ඊට වඩා වැඩි අර්ථදැක්වීමක් නොකරන්නේ නමේම අර්ථය ගැබ් වන බැවින්. එහෙත් මම සුපුරුදු ලෙස එයින් සෑහීමකට පත්වුණේ නැත්තේ මෙම ලිපිපෙළ මගින් හැකි උපරිම දත්ත ඔබ වෙනුවෙන්ම එක් තැනකට රැස්කිරීමට ගන්නා උත්සාහය නිසාමයි. නිග්‍රෝධ කියන්නේ එම භූමියට හිමිකම් කියූ ශාක්‍ය කුලපුත්‍රයාගේ ගෝත්‍ර නාමය හෝ මුල් නමයි. ඒ සම්බන්ධව සුපුරුදු පරිදි වැඩිදුර පෙළෙහි ඇති කරුණු අධ්‍යයනය කිරීමේදී ලද තොරතුරු පින්වත් ස්වාමීන් වහන්සේලා කිහිප දෙනෙකු හා සාකච්ඡා කොට මෙලෙස ඉදිරිපත් කරන අතර මෙය ඉහත සඳහන් පරිදී ත්‍රිපිටකය සහ අට්ඨකථා පරිශීලනය කොට කරුණු ගැලපීමෙන් අනුමානකොට සකස් කරන ලද්දක් බව කරුණාවෙන් සලකන්න.
මට හිතෙන විදිහට නොදැනුවත්තම හෝ මේ පිළිගැනීම සඳහා කල්ප එක්දහස් අටසියයකට පෙරම මුල් පියවර තබල තියෙන්නේ නිග්‍රෝධ තෙරුන් වහන්සේ විසිනුයි. ඒ මෙහෙමයි,
මෙයින් කල්ප එක් දහස් අටසීයකට පෙර බමුණු මහසල් කුලයක උපන් මෙම තෙරුන්, වැඩිවියට පත්ව කාමයේ ආදීනව හා පැවිද්දෙහි අනුසස් දැක ගෘහ බන්‍ධනාදිය අත්හැර ආරණ්‍යයකට පිවිසියා. ඒ දවසේ කැළයේ එක්තරා සල් වන පෙදෙසක පන්සලක් තනාගෙන තවුස් පැවිද්දෙන් පැවිදි වී වන-මුල්-ඵලාදිය අහරට ගෙන ජීවත් වෙමින් තමයි සිටියේ. මෙම කාලයේ ම පියදස්සී නම් සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ ලොව පහළ වී සිටියා, දෙවියන් සහිත ලෝකයාට දහම් අමා වැසි වස්වමින්, කෙලෙස් සන්තාපයන් නිවා දමමින් ලොව හිත වැඩ වසමින් සිටි උන්වහන්සේ එක් දිනක් තාපසතුමා කෙරෙහි හටගත් අනුකම්පාවෙන් එම සල් වනයට පිවිස නිරෝධ සමාපත්තියට සමවැදුන. තවුසා වන මුල් ඵල ගෙන පන්සල පැමිණි මොහොතේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දැක, පැහැදුණු සිත් ඇතිව පිපුණු සල් අතු ගෙන කොළ අතු මණ්ඩපයක් සාදා එහි සැම තැනම සල් මල්වලින් වසා බුදුරදුන්ට වන්දනා කරනු ලැබුවා. පසුව ආහාර සඳහාවත් පිටත නොයා, හටගත් ප්‍රීති සොම්නස් සහගත සිතින් ම තථාගතයන් වහන්සේට නමස්කාර කරගෙන ම සිටිය. නිරෝධ සමාපත්තියෙන් නැගී සිටි ශාස්තෲන් වහන්සේ මේ තවුසාට අනුකම්පා පිණිස “භික්‍ෂු සංඝයා එත්වා” යි සිතූවා. ඒ එක්කම “මොහුගේ සිත භික්‍ෂු මහා සංඝ රත්නය කෙරෙහි ද පහදිත්‍වා” යනුවෙන්ද පතනු ලැබුවා. ඒ පැතූ එකෙණෙහිම එම ස්ථානයට බුදුරජුන්ගේ වරුණ නම් ශ්‍රාවකතුමා ලක්‍ෂයක් රහතුන් සමඟ බුදුරජුන් වෙත එළඹිය. තාපසතුමා එම භික්‍ෂු මහා සංඝරත්නය දැක, පැහැදුණු සිත් ඇතිව, උන්වහන්සේලාට වැඳ ඇඳිලි බැඳගෙනම සිටිය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ අවස්ථාවේ සිනහ පහළ කරනු ලැබුවා. පියදස්සී බුදුරජුගේ අනුරුද්ධ නම් උපස්ථායක සිවුර එකස් කොට බුදුරජුන්ගෙන් මෙසේ විචාරනු ලැබුවා.
“භාග්‍යවතුන් වහන්ස, ශාස්තෲන් වහන්සේගේ සිනා පහළ කිරීමට හේතුව කුමක්ද? ශාස්තෘන් වහන්සේ කරුණක් ඇති කල්හි ම සිනා පහළ කරනු ලබනවා. එවිට ඒ පියදස්සි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙහෙම වදාරනු ලැබුවා.
යම් මාණවකයෙක් සතියක් පුරා ම මා හට මල් සෙවණක් දැරුවේද ඔහුගේ ඒ ක්‍රියාව සිහිපත් කර මම සිනා පහළ කෙළෙමි.
යම් තැනක එම පිනෙහි විපාකය දේ නම් එබඳු තැනක් මම නොදකිමි. දෙව්ලොව හෝ මිනිස් ලොව ඇති සැප ඊට නොසෑහේ.
මේ පින්කම හේතුවෙන් දෙව්ලොව වසන ඔහුගේ සියලු පිරිස සල් සෙවණවලින් වැසුනෝ වෙති.
ඔහු එසේ පින්කමේ විපාකය සමග එක් වී එම දෙව්ලොව, දිව්‍යමය වූ නෘත්‍ය-වාදිත ගීතයන් හි හැමදා සිත අලවමින් වසන්නේය.
ඔහුගේ සියලු පිරිස මල් සුවඳින් සුවඳවත් වූයේ වේ. එකෙණෙහි සල්මල් වැසි ද වසින්නේය.
මේ මිනිස් තෙම දෙව්ලොවින් චුතව මිනිසකු ලෙස උපදී නම්, මේ මිනිස් ලොවේද හැමදා සල්මල් සෙවණක් ම දරන්නේය.
සමාන වූ තාල ඇති නෘත්‍ය – ගීතාදියෙන් යුතු පිරිවර නිතර ඔහු පිරිවරාගෙන සිටින්නේය. බුද්ධ පූජාවෙහි විපාකය මෙබඳුය.”
“හිරු උදාවන කල්හි සල්මල් වැසි වසී. පින් කමෙන් යුක්ත වූ මොහුට හැමකල්හිම සල්මල් වැසි වසී.
මෙයින් එක් දහස් අටසිය වන කල්පයේදී ඔක්කාක කුලයේ ගෞතම නම් වූ සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ ලොව පහළවන සේක.
මේ තාපස තෙම උන්වහන්සේගේ ධර්මයෙහි දායාද වූ, ධර්මයෙන්ම නිර්මිත වූ ඖරස බුද්ධ පුත්‍ර වූයේ සියලු ආශ්‍රව මනාව දැන ආශ්‍රව රහිතව පිරිනිවන් පාන්නේය.
ධර්මය අවබෝධ කළා වූ මොහුට සල්මල් සෙවනක් ඇතිවේ. පිරිනිවීමෙන් පසු සෑය දැවෙන කල්හි ද එහි සල්මල් සෙවනක් පවතින්නේය.”
“මහාමුනි වූ පියදස්සී බුදුරජාණෝ මෙලෙස පින්කමේ විපාකය වදාරා, දහම් වැස්සෙන් සැම දෙන සනහමින් දහම් දෙසනු ලැබුවා. ඉන්පසුව උන්වහන්සේ දෙවියන් අතර කල්ප තිහක් දිව්‍ය රාජ්‍යය හොබවමින් හැට හත් වරක් සක්විති රජ වෙමින් .
පැමිණ ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ කාලයේ සැවැත් නුවර බමුණු මහසල් කුළයක උපන් ඔහු, “නිග්‍රෝධ” නාමයෙන් ප්‍රකටව ප්‍රසිද්ධියට පත්වුණා. මේ ආකාරයට තමයි ශාක්‍ය කුලයේ ඉපිද ඒ පෙර පිනෙන්ම මනරම් සල් උයනකට හිමිකම් කිවේ. ඔහු අනේපිඬු සිටුතුමා විසින් පූජා කරන ලද “ජේතවනාරාමය පිළිගන්නා දවසෙහි පැවති බුද්ධානුභාවය දැක, උපදවා ගත් ශ්‍රද්ධාව ඇතිව පැවිදි වී, විදසුන් වඩා නොබෝ කලකින්ම ෂඩ් අභිඥා ලාභියෙකු බවට පත්වුණා මෙම තොරතුරු අපදාන පාළියේ සවිස්තරව වනවා ශාක්‍යවරුන් බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු පිරිසට එදින නවාතැන් පහසුකම් සළසා දුන්නේ ඒ ඔහුගේ පිනට පහල වූ අති සුන්දර උයනේම කියලයි මට සිතෙන්නේ.
උපකාර වූ මුලාශ්‍ර
සූත්‍ර අටුවාව – නිග්‍රෝධ ස්ථවිරගාථා වර්ණනාව කුදුගත් සඟිය අටුවාවථේරගාථා අටුවාව. ඒකකනිපාතයතෘතීය වර්‍ගය
සූත්‍ර අටුවාව නිදාන කථා කුදුගත් සඟිය අටුවාවචරියාපිටක අටුවාව ග්‍රන්ථාරම්භ කථා
සුත‍්ත අට්ඨකථා සන‍්තිකෙනිදානකථා ඛුද‍්දකනිකායො අට‍්ඨකථාජාතක-අට‍්ඨකථාගන්‍ථාරම‍්භකථා
මලලසේකර ත්‍රිපිටක පාළි සඤ්ඤා නාම ශබ්දකෝෂය ,
ඡට්ඨසංගායනා