ධර්ම ස්කන්ධ ගණනය කරන්නේ කෙසේද?
“තත්‌ථ එකානුසන්‌ධිකං සුත්‌තං එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො. යං අනෙකානුසන්‌ධිකං, තත්‌ථ අනුසන්‌ධිවසෙන ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධගණනා. ගාථාබන්‌ධෙසු පඤ්‌හාපුච්‌ඡනං එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො, විස්‌සජ්‌ජනං එකො. අභිධම්‌මෙ එකමෙකං තිකදුකභාජනං, එකමෙකඤ්‌ච චිත්‌තවාරභාජනං, එකමෙකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො. විනයෙ අත්‌ථි වත්‌ථු, අත්‌ථි මාතිකා, අත්‌ථි පදභාජනීයං, අත්‌ථි අන්තරාපත්ති, අත්‌ථි ආපත්ති, අත්‌ථි අනාපත්ති, අත්‌ථි තිකච්‌ඡෙදො. තත්‌ථ එකමෙකො කොට්‌ඨාසො එකමෙකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධොති වෙදිතබ්‌බො. එවං ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන චතුරාසීතිසහස්‌සවිධං.”
” එහි එක් සූත්‍රයක් අනු සන්ධියක් ඇති සූත්‍රයක් එක ධර්මස්කන්ධය කි. අනුසන්ධි ගණනාවක් ඇති සූත්‍රයක අනුසන්ධි ගණනට ධර්මස්කන්ධ වේ. ගාථා බන්ධනයක ප්‍රශ්න ඇසීම එක ධර්මස්කන්ධය කි, විසඳීම එක ධර්මස්කන්ධය කි.
අභිධර්මයෙ හි එක තිකදුක කොටසක්, එක චිත්ත වාර කොටසක්, එක එක ධර්මස්කන්ධය කි.
විනෙයහි වාස්තු, මාතිකා, පදභාජනීය, අන්තරාපත්ති, ආපත්ති, අනාපත්ති, තිකච්ඡේද ඇත. එහි එක එක කොටසක් එක එක ධර්ම ස්කන්ධයක් වේ. මෙසේ ධර්මස්කන්ධ වශයෙන් අසූ සාර දහසෙකි “
විනය පිටකයෙහි ධර්මස්කන්ධ 21,000
සූත්‍ර පිටකයෙහි ධර්මස්කන්ධ 21,000
අභිධර්ම පිටකයෙහි ධර්මස්කන්ධ 42,000
මජ්ඣිම නිකාය අට්ඨ කථා :-
“තත්‌ථ මජ්‌ඣිමසඞ්‌ගීති නාම පණ්‌ණාසතො මූලපණ්‌ණාසා මජ්‌ඣිමපණ්‌ණාසා උපරිපණ්‌ණාසාති පණ්‌ණාසත්‌තයසඞ්‌ගහා. වග්‌ගතො එකෙකාය පණ්‌ණාසාය පඤ්‌ච පඤ්‌ච වග්‌ගෙ කත්‌වා පන්‌නරසවග්‌ගසමායොගා. සුත්‌තතො දියඩ්‌ඪසුත්‌තසතං ද්‌වෙ ච සුත්‌තන්‌තා. පදතො තෙවීසුත්‌තරපඤ්‌චසතාධිකානි අසීතිපදසහස්‌සානි. තෙනාහු පොරාණා –
‘‘අසීතිපදසහස්‌සානි, භිය්‍යො පඤ්‌චසතානි ච;
පුන තෙවීසති වුත්‌තා, පදමෙවං වවත්‌ථිත’’න්‌ති.
අක්‌ඛරතො සත්‌ත අක්‌ඛරසතසහස්‌සානි චත්‌තාලීසඤ්‌ච සහස්‌සානි තෙපඤ්‌ඤාසඤ්‌ච අක්‌ඛරානි. භාණවාරතො අසීති භාණවාරා තෙවීසපදාධිකො ච උපඩ්‌ඪභාණවාරො. අනුසන්‌ධිතො පුච්‌ඡානුසන්‌ධි-අජ්‌ඣාසයානුසන්‌ධි-යථානුසන්‌ධිවසෙන සඞ්‌ඛෙපතො තිවිධො අනුසන්ධි. විත්‌ථාරතො පනෙත්‌ථ තීණි අනුසන්‌ධිසහස්‌සානි නව ච සතානි හොන්‌ති.”
ඉහත සඳහන් වන පරිදි මජ්ඣිම නිකායෙහි ;
පණ්ණාස 3 කි
වර්ග 15 කි
සූත්‍ර 152 කි
පද 80,523 කි
අකුරු 7,40,053 කි
බණවර 80.5 ට පද 23 ක් අධිකය
අනුසන්ධි වර්ග 3 කි
අනුසන්ධි ගණන 3900 කි.
මෙසේ ධර්මස්කන්ධ වශයෙන් 3900 කි වේ.