ගීත හා කවි
ආණි සූත්‍රය
මහණෙනි, පෙර වූවක් කියමි: (අස්වැන්නෙන් දශයෙන් කොටසක් ගන්නා බැවින්) දසාරහ (නම් වූ) ක්‍ෂත්‍රියන්ගේ ආණක නම් මිහිඟු බෙරයෙක් විය. දසාරහයෝ ඒ අණබෙරය පැළුනු කල්හි ඊට අන් ඇණයක් ගැසූහ. මහණෙනි, යම් කලෙක්හි ආණක මිහිඟුබෙරයේ පැරණි බෙරකඳ අතුරුදන් වී ද, ඇණහැකිල්ල ම ඉතිරි වීද, එබඳු කලෙක් වූයේ ම ය.
මහණෙනි, එහෙයින් ම මතුකාලයෙහි භික්‍ෂූහු වන්නාහ. (ඔහු) තථාගතයන් වහන්සේ විසින් වදාරණ ලද ගැඹුරු වූ ගැඹුරු අරුත් ඇති ලොවුතුරා අරුත් දක්වන ශුන්‍යතාධර්‍මය පවසන යම් ඒ සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙද්ද, ඔවුන් දේශනා කරණු ලබන කල්හි අසනු කැමති නො වන්නාහ. කන් යොමු නො කරන්නාහ. අවබෝධය පිණිස සිත නො එළවන්නාහ. ඒ දහම් උගත යුතු ය යි පිරිවැහිය යුතු ය යි නොසිතන්නාහ. කවීන් විසින් කරණ ලද කවීන් විසින් නිපදවන ලද විසිතුරු ව්‍යඤ්ජන ඇති සස්නෙන් පිටත්හි වූ (අන්) සව්වන් විසින් දෙසන ලද යම් ඒ සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙද්ද, ඔවුන් කියනු ලබන කල්හි අසනු කැමති වන්නාහ. කන් යොමු කරන්නාහ. අවබෝධය පිණිස සිත එළවන්නාහ. ඒ දහම් උගත යුතු ය යි ද පිරිවැහිය යුතු ය යි ද හඟින්නාහ. මහණෙනි, මෙසේ තථාගතයන් වහන්සේ විසින් වදාරණ ලද ගැඹුරු අරුත් ඇති ලොවුතුරා අරුත් දැක්වෙන ශුන්‍යතා ධර්‍මය පැවසෙන සූත්‍රාන්තයන්ගේ අතුරුදහන් වීම වන්නේ ය.
මහණෙනි, එහෙයින් මෙහි මෙසේ හික්මිය යුතු: “තථාගතයන් වහන්සේ විසින් වදාරණ ලද ගැඹුරු වූ අරුත් ඇති ලොවුතුරා අරුත් දැක්වෙන ශුන්‍යතා ධර්‍මය පැවසෙන යම් ඒ සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙද්ද, ඔවුන් දේශනා කරණු ලබන කල්හි අසනු කැමති වන්නෙමු. කන් යොමු කරන්නෙමු. අවබෝධය පිණිස සිත එළවන්නෙමු. ඒ දහම් ම උගත යුතුය යි, පිරිවැහිය යුතු ය යි සිතන්නෙමු”යි. මහණෙනි, තොප විසින් මෙසේ හික්මිය යුතු මැ යි.
ආණි සූත්‍ර වර්ණනාව
සත්වන සූත්‍රයේ – “දසාරහානං” යනු මෙනම් ඇති ක්‍ෂත්‍රියයන්ගේය. ඔවුහු අස්වැන්නෙන් දහයෙන් කොටසක් ගත්හ. එනිසා “දසාරහා” (දහරහයෝ) යැයි ප්‍රසිද්ධ වූහ. “ආණකො” මෙසේ ලබන ලද නම් ඇති මිහිඟු බෙරයකි.
හිමාලයේ පෙර මහා කුළීර නම් විලක් විය. එහි එක් මහා කකුළුවෙක් විලට බසින, බසින ඇතුන් කයි. එවිට ඇත්තේ තමාට වන විපත නිසා “මැගේ පුතා නිසා අප සැපයට පැමිණෙන්නේයැ”යි එක් ඇතින්නකට මහත්සේ සත්කාර කළහ. ඇය ද මහේශාක්‍ය පුතෙකු වැදුවාය. ඊට පසු සෙසු ඇත්තු ඔහුට ද සත්කාර කළහ. ඔහු වැඩිවියට පත්ව “කුමක් නිසා මොවුහු මට සත්කාර කරයි ද?” මවගෙන් ඇසුවේය. ඇත් ගණයාට ඇති විපත ගැන දැනුම් දුන්නාය. ඔහු ද “කිම මට කකුළුවා සෑහේද? එවු. යවු.”යි මහා ඇත් පිරිවරක් සහිතව එහි ගොස්, තමා පළමුව විලට බැස්සේය. කකුළුවා දියේ කැලඹුණු හඬින් එහි විත් ඔහු අල්ලා ගත්තේය. කකුළුවාගේ අඬුව සහිත අත ඉතා මහත් එකකි. ඇත්රජු එම අඬුව එහෙ-මෙහෙ සෙලවීමටවත් නොහැකි වූයේ මුවෙහි සොඬ දමා හඬින් කෑගැසුවේය. ඇත්තු “යමෙකු නිසා අපි සැපයට පැමිණෙන්නාහ”යි සිතුවේද ඔහු පළමුව ම අල්ලා ගන්නා ලදැ” යි කියා ඒ ඒ තැන පලාගියහ.
ඇත්රජුගේ මව නුදුරෙහි හිඳ, “අපි ගොඩ නාගයෝ (ඇත්තු) වෙමු. නුඹ දිය නාගයෝ වෙහු. නාගයන් විසින් නාගයන් නොවෙහෙසිය යුතුයි” යනුවෙන් කකුළුවාට ප්‍රිය වචනයෙන් මෙසේ කීවාය.
යෙ කුළීරා සමුද්දස්මිං ගංගාය යමුනාය ච
තෙසං ත්‍වං වාරිජො සෙට්ඨො මුඤ්ච රොදන්තියා පජන්ති
“ගංගා-යමුනා දී මහා ගංගාවන්හිද මුහුදෙහි ද යම් කකුළුවෝ වෙසෙත් නම්, ඒ සියලු ජලජ ජීවීන් අතරින් නුඹ ම ශ්‍රේෂ්ඨයා-ප්‍රධානියා වේ. එනිසා තම ප්‍රජාව හඬවන (ඇත්රජු) අත්හරින්න.”
ස්ත්‍රියගේ ශබ්දය පුරුෂයන් කැළඹවීමට සමත්ය. එනිසා කකුළුවා තම ග්‍රහණය ලිහිල් කළේය. ඇත්රජු වේගයෙන් සිය දෙපා ඔසවා කකුළුවාගේ පිට පෑගුවේය. පෑගීමත් සමග ම පිට මැටි බඳුනක් මෙන් බිඳුනේය. ඉක්බිති දළයෙන් විද කකුළුවා උඩට ගෙන, ගොඩබිමට විසිකර සතුටු නාදයක් නිකුත් කළේය. එය ඇසූ පලාගිය ඇත්තු එහෙන්-මෙහෙන් පැමිණ කකුළුවා මැඬ-පාගා දැමූහ. උගේ එක් අඬුවක් සිරුරින් ඉවත්වී වැටුනේය. සක්දෙව් රජු එය රැගෙන ගියේය.
ඉතිරි අඬුව අවු-සුළඟින් වේලී පැසුණු ලාක්‍ෂා (රතු) ලාකඩ වර්ණ ඇත්තේ විය. එය වැසි වැටුණු කල්හි ජල පහරින් ගසාගෙන අවුත් දස සෝයුරු රජවරුන්ගේ, දියපහර මත්තෙහි බැඳි දැලෙහි රැදුණි. රජදරුවෝ ගඟෙහි ජලක්‍රීඩා කරමින් පැමිණ දැල සමීපයේ සිට ජලක්‍රීඩා අවසන්හි දැල ඔසවා බලා එය දැක “මේ කිමෙක්ද?”යි ඇසූහ. “ස්වාමීනි, මෙය කකුළු අඬුවකි.” “මෙයින් ආභරණයක් සෑදීමට නොහැකිද?” “හාත්පසින්ම වෙලා බෙරයක් සැදිය හැකියැ”යි පවසා හාත්පසින් ම වෙලා ඊට ගැසූහ. ශබ්දය දොළොස් යොදුන් නගරය පුරාම පැතිරුණි. එවිට ඔවුහු මෙසේ කීහ. “මෙය දිනපතාම ගැසිය නොහැක. උත්සව දිනයට ගසන ‘මඟුල්බෙරය’ වේවා”යි එය මංගල බෙරය බවට පත්කළහ. එය ගැසූ කල්හි මහජනයා මැනවින් නා, සැරසී ඇත් යානාදියේ නැගී වහ වහා රැස්වෙති. මෙසේ මහජනයා රැස් කරවමින්-කැඳවමින් “අණ කරන” බැවින් “ආණක” යන නාමය මේ බෙරයට තැබූහ.
“අඤ්ඤං ආණිං ඔදහිංසු” යනු අනික් රන්-රිදීමය ඇණයක් ගැසූහ යනුයි. “ආණිසංඝාටොව අවසිස්සී” යනු රන්-රිදීමය ඇණය ගැසු කල්හිම ඉතිරි විය යනුයි. එවිට එහි මුලින් පැවති දොළොස් යොදුන් ප්‍රමාණ වූ හඬ නැතිවී ඇතුල් ශාලාවෙහිද දුකසේ ඇතිවන ශබ්දයක් විය.
“ගම්භීරා” යනු බුද්ධවචන වශයෙන් ගැඹුරුය යනුයි. සල්ලේඛාදීසූත්‍ර මෙනි. “ගම්භීරත්‍ථා” යනු අර්ථ වශයෙන් ගැඹුරුය යනුයි. මහාවේදල්ලාදී සූත්‍ර මෙනි. “ලොකුත්තරා” යනු ලෝකෝත්තර අර්ථ දීපකයෝය. “සුඤ්ඤතා පටිසංයුත්තා” යනු සප්ත ශුන්‍යතා ධර්ම පමණක්ම ප්‍රකාශ කරන යනුයි. සංඛිත්ත සංයුත්තය මෙනි. “උග්ගහෙතබ්බං පරියාපුණිතබ්බං” යනු ඉගෙනගත යුතුය. පිරිවහා කටපාඩම් කරගත යුතුයි යනුයි. “කවිකතා” යනු කවීහි කතා. කවියන් විසින් කරන ලද යනුයි. “කාවෙය්‍යා” යන පදය ද මීට සමාන වූ පදයකි. “චිත්තක්ඛරා” යනු විසිතුරු වූ අක්‍ෂරයන්ය. “චිත්ත බ්‍යඤ්ජනා” යන පදයද මීට සමාන වූවකි. “බාහිරකා” යනු සසුනින් බැහැර වූ යනුයි. “සාවකභාසිතා” යනු ඒ ඒ ශ්‍රාවකයන් විසින් පවසන ලද යනුයි. “සුස්සූයිස්සන්ති” යනු විසිතුරු අක්‍ෂර ඇති බැවින් ද ශ්‍රවණ මාධුර්ය ඇති බැවින්ද සතුටු සිත් ඇතිව යනුයි. සාමණේර, තරුණ භික්‍ෂූහු-ස්ත්‍රීහු මහා ධනවත් ගෘහපතීහු මේ ධර්මකථිකයෙකි’යි රැස්වී ඇසීමට කැමති වෙති. “තස්මා” යනු එනිසා තථාගතයන් විසින් දේශිත සූත්‍රාන්තයෝ නොදරණ-නූගන්නා බැවින් අතුරුදහන් වෙති.
තතියඅනාගතභය සූත්‍රය
මහණෙනි, මේ අනාගතභය පස් දෙනෙක් දැන් නූපන්නාහු මතුයෙහි උපදිති. ඔහු තොප විසින් දතයුතු වෙති. දැන ද ඔවුන්ගේ ප්‍රහාණය සඳහා වැර වැඩිය යුතු ය. කවර පස්දෙනෙක යත්:
මහණෙනි, අනාගතකාලයෙහි නො වැඩූ කය ඇති නො වැඩූ සිල් ඇති නො වැඩූ සිත් ඇති නො වැඩූ ප්‍රඥා ඇති භික්‍ෂුහු වෙති. නො වැඩූ කය ඇති නො වැඩූ සිල් ඇති නො වැඩූ සිත් ඇති නො වැඩූ ප්‍රඥා ඇති ඔහු අන්‍යයන් උපසපන් කෙරෙති. ඔහු අධිශීලයෙහි අධිචිත්තයෙහි අධිප්‍රඥායෙහි හික්මවීමට නො හැකි වෙති. ඔහුදු නො බැවූ කය ඇතියාහු නො බැවූ සිල් ඇතියාහු නො බැවූ සිත් ඇතියාහු නො බැවූ පැණ ඇතියාහු ම වෙති. අභාවිතකාය, අභාවිතශීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතප්‍රඥ වූ ම ඔහු ද අනුන්, උපසපන් කරත්. ඔහුදු අධිශීලයෙහි අධිචිත්තයෙහි අධිප්‍රඥායෙහි හික්මවීමට නො හැකි වෙති. ඔහුදු අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වෙති. මහණෙනි, මෙසේ ධර්‍මසන්දූෂණයෙන් (ධර්‍මපරිහාණියෙන් ශමථවිදර්‍ශනා ධර්ම ගැබ්නොගැණීමෙන්) විනය සඤුෂණ ය (විනය පරිහාණිය වෙයි. විනයසන්‍දූෂණයෙන්) ධර්‍මසන්දූෂණ වෙයි. මහණෙනි, දැන් නූපන් මේ ප්‍රථම අනාගතභය මතුයෙහි උපදනේ ය. එය තොප විසින් දතයුතු ය දැන ද එ ප්‍රහාණ කරණු පිණිස ව්‍යායාම කටයුතු.
තවද මහණෙනි, අනාගතකාලයෙහි මහණහු අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වෙති. අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වන ඔහු අන් මහණුනට නිස දෙත්. ඔහු අධිශීලයෙහි අධිචිත්තයෙහි අධිප්‍රඥායෙහි විනයනට නො හැකි වෙත්. ඔහුදු අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වෙත්. අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වන ඔහු ද අන් මහණුනට නිස දෙත්. ඔහුදු අධිශීලයෙහි අධිචිත්තයෙහි අධිප්‍රඥායෙහි විනයනට නො හැකි වෙත්. ඔහුදු අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වෙති. මහණෙනි, මෙසේ ධර්‍මසන්‍දෝෂයෙන් විනයසන්‍දොෂය වෙයි. විනයසන්‍දෝෂයෙන් ධර්‍මසන්‍දොෂය වෙයි. මහණෙනි, දැනු නූපන් මේ දෙවන අනාගතභය මතුයෙහි උපදනේ ය. එ තොප විසින් පිළිවිදිය යුතු. පිළිවිද ද එය ප්‍රහීණ කිරීමට ව්‍යායාම කටයුතු යි.
තවද මහණෙනි, අනාගතකාලයෙහි භික්‍ෂූහු අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වෙත්. ඔහු අභාවිතකාය, අභාවිතසීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතපඤ්ඤ වන්නාහු ම අභිධර්‍මකථා හා ඥානප්‍රතිසංයුක්ත කථා කියන්නාහු කෘෂ්ණධර්‍මයට (උපාරම්භලාභසත්කාරපර්‍ය්‍යෙෂණ වශයෙන් අකුශලයට) බැස ගන්නාහු නො පිළිවිදුනාහ. මහණෙනි, මෙසේ ධර්‍මසන්‍දෝෂයෙන් විනයසන්‍දොෂය වෙයි. විනයසන්‍දෝෂයෙන් ධර්‍මසන්‍දොෂය වෙයි. මහණෙනි, දැන් නූපන් මේ තුන් වන අනාගතභය මතුයෙහි උපදනේ ය. එය තොප විසින් පිළිවිදිය යුතු. පිළිවිද ද එය ප්‍රහීණ කිරීමට ව්‍යායාම කටයුතු.
තවද මහණෙනි, අනාගතකාලයෙහි භික්‍ෂූහු අභාවිතකාය, අභාවිතශීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතප්‍රඥ වෙත්. අභාවිතකාය, අභාවිතශීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතප්‍රඥ වන්නාහු ම ඔහු තථාගතභාෂිත වූ ගැඹුරු පෙළ ඇති, ගැඹුරු අරුත් ඇති, ලෝකෝත්තරධර්‍මදීපක, ශූන්‍යතාප්‍රතිසංයුක්ත, යම් ඒ සූත්‍රාන්තකෙනෙක් වෙත් නම්, ඔවුන් දෙසනු ලබන කල්හි ඇසුමට රුචි නො කෙරෙත්. කන් රුකොට නො ගණිත්. දැනුමට සිත් නො එළවත්. එ දහම් උගතයුතු කොට ප්‍රගුණ කටයුතු කොට නො සිතත්. කවීන් විසින් ගොතන ලද, කවියනට අයත්, විසිතුරු අකුරු ඇති, විසිතුරු වියඳුන් ඇති සස්නෙන් බැහැර ව ගියා වූ බැහැරිසව්වන් විසින් කියු යම් සූත්‍රාන්තකෙනෙක් වෙත් නම්, ඔවුන් දෙසනු ලබන කල්හි ඇසුමට රුචි කෙරෙත් කන් රුකොට ගණිත්. දැනුමට සිත් එළවත්. එ දහම් ද උගතයුතු කොට ප්‍රගුණ කටයුතු කොට සිතත්. මහණෙනි, මෙසේ ධර්‍මසන්‍දෝෂයෙන් විනයසන්‍දොෂය වෙයි. විනයසන්‍දෝෂයෙන් ධර්‍මසන්‍දොෂය වෙයි. මහණෙනි, දැන් නූපන් මේ සතර වන අනාගතභය මතුයෙහි උපදනේ ය. එ තොප විසින් පිළිවිදිය යුතු. පිළිවිද ද එය ප්‍රහීණ කිරීමට වෑයම් කටයුතු.
තවද මහණෙනි, අනාගතකාලයෙහි භික්‍ෂූහු අභාවිතකාය, අභාවිතශීල, අභාවිතචිත්ත, අභාවිතප්‍රඥ වෙත්. අභාවිතකාය වන, අභාවිතශීල වන, අභාවිතචිත්ත වන, අභාවිතප්‍රඥ වන, එ ස්ථවිරභික්‍ෂූහු සිවුපස බහුල කොට ඇත්තාහු සස්න ලිහිල් කොට ගත්තාහු නීවරණ සඞ්ඛ්‍යාත අවක්‍රමණයෙහි පුරෝගාමී වන්නාහු ප්‍රකර්‍ෂවිවේකයෙහි බහා තැබූ වීර්‍ය්‍යධුර ඇත්තාහු අප්‍රාප්තයාගේ ප්‍රාප්තිය පිණිස අනධිගතයාගේ අධිගමය පිණිස අසාක්‍ෂාත්කෘතයාගේ සාක්‍ෂාත්කරණය පිණිස වැර නො අරඹන්නාහ. ඔවුන්ගේ පශ්චිමජනතාව දෘෂ්ටානුගතියට පැමිණෙයි. ඒ පශ්චිමජන ද සිවුපස බහුල කොට ඇත්තේ, සස්න ලිහිල් කොට ගත්තේ, අවක්‍රමණයෙහි පූර්‍වඞ්ගම වූයේ, ප්‍රවිවේකයෙහි හළ වැර ධුර ඇතියේ අප්‍රාප්තයාගේ ප්‍රාප්තිය පිණිස අනධිගතයාගේ අධිගමය පිණිස අසාක්‍ෂාත්කෘතයාගේ සාක්‍ෂාත්කරණය පිණිස වැර නො අරඹන්නේ ය. මහණෙනි, මෙසේ වනාහි ධර්‍මසන්‍දෝෂයෙන් විනයසන්‍දොෂය වේ. විනයසන්‍දෝෂයෙන් ධර්‍මසන්‍දොෂය වෙයි. මහණෙනි, දැන් නූපන් මෙ පස් වන අනාගතභය මතුයෙහි උපදනේ ය. එ තොප විසින් පිළිවිදිය යුතු. පිළිවිද ද එ ප්‍රහීණ කිරීමට වෑයම් කටයුතු.
මහණෙනි, මෙ කල නූපන් මේ පඤ්ච අනාගතභය මතුයෙහි උපදනාහ. ඔහු තොප විසින් පිළිවිදිය යුතුහ. පිළිවිද ද ඔවුන් ප්‍රහීණ කිරීමට වෑයම් කටයුතු යි.
තතියඅනාගතභය සූත්‍ර වර්ණනාව
නවවැන්නෙහි ධම්මසන්දොසා විනයසන්දොසො යනු ධර්ම දූෂණයෙන් විනය දූෂණය වෙයි, කෙසේනම් ධර්‍මය දූෂණය වනවිට විනය දූෂණය වේද? සමථ විදර්‍ශනා ධර්‍මයන් ගැබ් නොගන්නා කල්හි පස්වැදෑරුම් විනය නොවෙයි, මෙසේ ධර්‍මය දූෂණය වනවිට විනය දූෂණය වෙයි, දුශ්ශීලයාට සංවර විනය නැත. එය නොවනවිට සමථ විදර්‍ශනා ගැබ් නොගනියි. මෙසේ විනය දූෂණය වීමෙන් ධර්ම දුෂණ ද දතයුතුය. අභිධම්මකථං යනු ශ්‍රේෂ්ඨ ධර්‍මකථාවයි, වෙදල්ලකථං යනු අවබෝධයෙන් යුක්ත වූ ඥානමිශ්‍ර වූ කථාවයි, කණ්හං ධම්මං ඔක්කමමානා යනු සිදුරු (දොස්) සෙවීම නිසා අපවාද සෙවීම් වශයෙන් පාපධර්‍මයට බසින්නාහුයි, තවද දුෂ්ට සිතින් පුද්ගලයා හා ගැටෙන්නාහු ද ඒ පාප ධර්‍මයෙන් තමන් දැවෙන්නාහු ද ලාභසත්කාර සඳහා කියන්නාහු ද පාපධර්‍මයට බැසගන්නාහුමය,
ගම්භිරා යනු පෙළෙන් ගැඹුරුවූයි, ගම්භීරත්‍ථා යනු අර්‍ත්‍ථයෙන් ගැඹුරුවූයි, ලොකුත්තරා යනු ලෝකෝත්තර ධර්‍මය ප්‍රකට කරන්නාවූයි, සුඤ්ඤතා පටිසංයුත්තා යනු ස්කන්ධ ධාතු ආයතන ප්‍රත්‍යයාකාරයන්ගෙන් යුක්ත වූයි, න අඤ්ඤාචිත්තං උපට්ඨපෙස්සන්ති දැනීම සඳහා සිත නොතබත්, උග්ගහෙතබ්බං පරියාපුණිතබ්බං යනු උගතයුතු දේත් පිළිපැදිය යුතු දේත්ය, කවිකතා යනු ශෛලාක බන්ධනාදි වශයෙන් කවීන් විසින් කරන ලද කථායි, කාවෙය්‍යා යනු එයටම සමාන වචනයකි, බාහිරකා යනු සසුනෙන් බැහැර සිටියාහුයි, සාචකභාසිතා යනු බාහිර ශ්‍රාවකයන් විසින් කියන ලද්දාවූයි, මෙහි සෙස්ස යට කියන ලද ආකාර ඇති බැවින් ද මනාව දත හැකි බැවින් ද පැහැදිලි අරුත් ඇත්තේමය.
2. 1. 5. 6.
මහණෙනි, මේ පිරිස් දෙකෙකි. කවර දෙකෙක යත්: අවිනීත වූ පිළිවිස නොහික්මුනු පිරිසය, දුර්විනීත නො වූ පිළිවිස හික්මුනු පිරිසය යන දෙකය.
මහණෙනි, අවිනීත වූ පිළිවිස නො හික්මුනු පිරිස කවර: මහණෙනි, මෙ සස්නෙහි යම් පිරිසෙක භික්‍ෂූහු තථාගතයන් වහන්සේ විසින් වදාරණ ලද (පාළි වසයෙන්) ගැඹුරු වූ, ගැඹුරු අරුත් ඇති, ලෝකෝත්තර අර්‍ත්‍ථය ප්‍රකාශ කරණ (සත්ත්‍ව පුද්ගල) ශුන්‍යතායෙන් යුත් යම් සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙත් ද, ඒ සූත්‍රාන්ත දෙසනු ලබන කල්හි ඇසීමට නො කැමැති වෙත්, ඇසීමට කන් රුකොට නොගණිත්, දැන ගැණීමට සිත් නො එළවත්, ඒ ධර්‍මයන් උගත යුතු කොට පුහුණු කළ යුතු කොට නො හඟිත්, කවීන් විසින් කරණ ලද, කවීන්ට හිත වූ, විසිතුරු අකුරු ඇති, විසිතුරු ව්‍යඤ්ජන ඇති, සස්නෙන් බැහිරි වූ, සව්වන් විසින් කියන ලද යම් ඒ සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙත් නම්, එය කියත් කියත් ඇසීමට කැමැති වෙත්, කන් රුකොට ගණිත්, ඇසීමට සිත් එළවත්, ඒ ධර්‍මයන් උගත යුතු කොට පුහුණු කළ යුතු කොට හඟිත්. ඔහු ඒ ධර්‍මයන් පුහුණු කොට ඔවුනොවුන් නො ද පිළිවිසිත්. මෙය කෙසේ ය? මෙහි අරුත් කිමැ යි පිළිවිසුමට නො ම සැරිසරත්. ඔහු පිළිසන් අරුත විවර නො කෙරෙත්. අප්‍රකට අර්‍ත්‍ථය ප්‍රකට නො කෙරෙත්. නන් වැදෑරුම් සැකයට කරුණු වූ ධර්‍මයන් විෂයෙහි සැක දුරු නො කෙරෙත්. මහණෙනි, මේ අවිනීත නො පිළිවිස හික්මුනු පිරිස වෙයි.
මහණෙනි, පිළිවිස හික්මුනු අවිනීත නො වූ පිරිස කවර: මහණෙනි, මේ සස්නෙහි යම් පිරිසෙක භික්‍ෂූහු කවීන් විසින් කරණ ලද, කවීන්ට හිත වූ, විසිතුරු අකුරු ඇති, විසිතුරු ව්‍යඤ්ජන ඇති, සස්නෙන් බැහිරි වූ ශ්‍රාවකයන් විසින් කියන ලද, යම් ම සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙත් නම් ඒ සූත්‍රාන්තයන් කියත් ම එය ඇසීමට කන් නතු නො කෙරෙත්. දැනගැණීමට සිත් නො එළවත්. ඒ ධර්‍මයන් උගත යුතු කොට පුහුණු කළ යුතු කොට නො ද හඟිත්. තථාගතයන් වහන්සේ විසින් දෙසන ලද (පාළිවිසින්) ගැඹුරු වූ, ගැඹුරු අරුත් ඇති, ලෝකෝත්තර වූ ශුන්‍යතාප්‍රතිසංයුක්ත වූ යම් ම සූත්‍රාන්ත කෙනෙක් වෙත් නම්, ඒ සූත්‍රාන්ත දෙසනු ලබන කල්හි ඇසීමට කැමැති වෙත්. කන් නතු කෙරෙත්. දැනගැණීමට සිත් එළවත්. ඒ ධර්‍මයන් ද උගත යුතු කොට පුහුණු කළ යුතු කොට හඟිත්. ඔහු ඒ ධර්‍මය පුහුණු කොට උනුන් පිළිවිසිත්. මෙය කෙසේ ය? මෙහි අර්‍ත්‍ථය කිමැ? යි පිළිවිසීමට සැරිසරත්. ඒ භික්‍ෂූහු නොපිළිසන් වූ අර්‍ත්‍ථය විවර කෙරෙත්. අප්‍රකට වූ අර්‍ත්‍ථය ද ප්‍රකට කෙරෙත්. නන්වැදෑරුම් සැකයට කරුණු වූ ධර්ම විෂයෙහි සැක දුරු කෙරෙත්. මහණෙනි, මේ විනීත වූ පිළිවිස හික්මුනු පිරිසැ යි කියනු ලැබේ. මහණෙනි, මේ වනාහි පිරිස් දෙකය. මහණෙනි, මේ පිරිස් දෙක අතුරෙන් යම් පිළිවිස හික්මුනු විනීත වූ පිරිසෙක් වේ ද, තෙල අගී.
2. 1. 5. 6 වර්ණනාව
සයවැන්නෙහි ඔක්කාචිතවිනීතා යනු නොහික්මුණෝයි. නොපටිපුච්ඡා විනීතා යනු විමස විමසා විනීත නොවුවෝයි. ගම්භීරා යනු සල්ලසූත්‍ර වැනි පෙළ වශයෙන් ගැඹුරු වූයි. ගම්භීරත්‍ථා මහාවේදල්ල සූත්‍රය වැනි අර්‍ත්‍ථ වශයෙන් ගැඹුරුවුයි. ලොකුත්තරා යනු ලෝකෝත්තර අර්ථ ප්‍රකට කරන්නාවූයි. සුඤ්ඤතා පටිසංයුත්තා යනු සඤ්ඤාසංඛාත සංයුත්තය වැනි ශුන්‍යවූ ධම්මාත්‍රයම ප්‍රකාශ කරන්නාවූයි. න අඤ්ඤාචිත්තං උපට්ඨාපෙන්ති යනු දැන ගැනීම සඳහා සිත නොඑළවත්. නිදත් හෝ සිත වෙනතකට යොමු වූවාහු හෝ වෙත්. උග්ගභෙතබ්බං පරියාපුණිතබ්බං යනු උගතයුතුදේද පුහුණු කළයුතුදේද යනුයි. කවිකතා යනු කවීන් විසින් කරනලදැයි සෙස්ස එහිම පර්‍ය්‍යාය වචනයි. චිත්තක්ඛරා යනු විසිතුරුවූ අකුරුයි. සෙස්ස එහිම පර්යාය වචනයි. බාහිරකා යනු සසුනින් පිටත වූවෝයි. සාවකභාසිතා යනු ඔවුනොවුන්ගේ ශ්‍රාවකයන් විසින් කියනලද්දාවූයි. සුස්සුසන්ති යනු අක්‍ෂරවිචිත්‍රත්වය නිසා හෝ ස්වර සම්පත්තිය (මිහිර ස්වර) නිසා සතුටු සිතැතිව අසත්. න චෙච අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිපුච්ඡන්ති යනු අර්‍ත්‍ථය හෝ අනුසන්‍ධි (ගැලපීම) හෝ මුල අග (ගැලපීම) හෝ නොවිමසත් පටිවිචරන්ති යනු ඇසීම (විමසීම) සඳහා චාරිකාවෙහි නොයත්. ඉදං කථං යනු මේ ව්‍යංජනය කෙසේ නැංවිය යුතුද කුමකට නැංවියයුතුද යනුයි. ඉමස්සක්‍චන්‍ථො යනු මේ ප්‍රකාශයේ අර්‍ත්‍ථය කුමක්ද? අනුසන්‍ධිය කුමක්ද? මුලඅග කුමක්ද යනුයි. අවිවටං යනු වැසුණුයි. නවිවරන්ති යනු නොඅරිත්. අනුත්තානීකතං යනු නොපැහැදිලිවූයි. කඞ්ඛාඨානීයෙසු යනු සැකයට හේතුවූ තැන්හියි. යහපත් අංශය කියනලද්දට විරුද්ධ නයින් දතයුතුය.
චූළහත්ථිපදොපම සූත්‍ර වර්ණනාව
ශාසනයට සුදුසු නොවන බැවින්, ශාසනයට විරුද්ධ වූ පටහැනි වූ දර්ශනය විසූක දස්සන නම් වේ. තමන් නැටීම නැටවීම ආදී වශයෙන් කරන ක්‍රියා නෘත්‍යයෝය. ගීතයෝ ද වාදිතයෝ ද, යටත් පිරිසෙයින් මොනර නැටුම් ආදී නාට්‍යාදීන්ගෙන් යුක්ත දර්ශනයෝ නච්ච ගීත වාදිත විසූක දස්සන යන්නෙන් ගැනේ. තමන් නටන්නට හෝ අනුන් නටවන්නට හෝ කටයුතු කිරීම, බැලීම භික්‍ෂූන්ට නො වටී. භික්‍ෂුණීන්ට නො වටී.
3.3.1.5.
මහණෙනි, එහෙයින් ගීතයෙහි හේතු නැස්ම වේවා නෘත්‍යයෙහි හේතු නැස්ම වේවා. කිසියම් කරුණෙකින් ප්‍රමුදිත වූ තොපට මඳ සිනායෙක් වේ නම් ඒ දත් අගමතු දක්වා කරණ සමිතමාත්‍රයට ම යුතු ය.
ගීතස්සර සූත්‍රය
මහණෙනි, දීර්‍ඝ ගීතස්වරයෙන් (ගාථා වෘත්තය වනසා) දහම් බණනුවහට මේ දොස් පසෙකි. කවර පසෙක යත්:
තෙමේත් ඒ ස්වරයෙහි ඇලෙයි. අන්‍යයෝ ද ඒ ස්වරයෙහි ඇලෙති. “අපි යම් සේ ගයමෝ නම්, මේ ශාක්‍යපුත්‍රීය ශ්‍රමණයෝ ද එසෙයින් ම ගයති” යි ගෙහෙවියෝ ද අවඥා කෙරෙත්. ස්වරාකෘතිය පතන්නහුගේ සමාධිභේදය ද වෙයි. පශ්චිම ජනතාව (එය ආදර්‍ශයට ගෙණ) දෘෂ්ටානුගතියට පැමිණෙයි.
මහණෙනි, දීර්‍ඝ ගීතස්වරයෙන් දහම් බණනුවහට මේ දොස්පස වේ යයි.
ඛුද‍්දකවත්‍ථුකථා
එ සමයෙහි රජගහ නුවරැ ගිරග්ගසමජ්ජය (හෙල් මුදුන්හි පැවැත්වෙන උළෙලෙක්) වෙයි. සවග මහණහු ගිරග්ගසමජ්ජය දකිනු පිණිස ගියාහ. “ශාක්‍යපුත්‍රීය ශ්‍රමණයෝ කාමභෝගී ගිහියන් සේ කෙසේ නම් නැටුම් ද ගැයුම් ද වැයුම් ද දක්නා පිණිස යන්නාහු දැ” යි මිනිස්සු ලාමක කොට සිතත්, නුගුණ කියත්, දොස් පතුරුවත්. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙ පවත් සැලකළහ. …
“මහණෙනි, නැටුම් හෝ ගැයුම් හෝ වැයුම් හෝ දක්නා පිණිස නො යායුතු. යමෙක් යන්නේ නම් දුකුළා ඇවැත් වන්නේ යැ” යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ සේක.
“පඤ‍්චිමෙ භික්ඛවෙ ආදීනවා ආයතකෙන ගීතස‍්සරෙන ධම්මං ගායන‍්තස‍්ස: අත‍්තා පි තස‍්මිං සරෙ සාරජ‍්ජති, පරෙ පි තස‍්මිං සරෙ සාරජ‍්ජන‍්ති, ගහපතිකා පි උජ‍්ඣායන‍්ති, සරකත‍්තිම‍්පි නිකාමයමානස‍්ස සමාධිස‍්ස භඞ්ගො හොති. පච්ඡිමා ජනතා දිට‍්ඨානුගතිං ආපජ‍්ජති. ඉමෙ ඛො භික්ඛවෙ පඤ්ච ආදීනවා ආයතකෙන ගීතස‍්සරෙන ධම්මං ගායන‍්තස‍්ස. න භික්ඛවෙ ආයතකෙන ගීතස‍්සරෙන ධම‍්මො ගායිතබ‍්බො. යො ගායෙය්‍ය ආපත‍්ති දුක‍්කටස‍්සා”ති. තෙන ඛො පන සමයෙන භික‍්ඛූ සරභඤ‍්ඤෙ කුක‍්කුච‍්චායන‍්ති. භගවතො එතමත්‍ථං ආරොචෙසුං. “අනුජානාමි භික්ඛවෙ සරභඤ‍්ඤන‍්ති.”
“සරකුනති” හඬ නැගීම. “භඞ්ගො හොති” නොලත් සමාධිය ලබන්නට, ලද සමාධියට සමවදින්නට. “පච්ඡිමා ජනතා” අපගේ ආචාර්‍ය්‍යයෝද උපාද්ධ්‍යායයෝද මෙසේ ගායනා කළහ’යි පශ්චිම ජනතෙමේ දිට්ඨානුගතියට පැමිණේද එසේම ගායනා කරයි. “න භික්ඛවෙ ආයතකෙන” යන මෙහි ආයතක නම් ඒ ඒ වෘත්ත බිඳ අකුරු විනාශකොට පැවැත්තේය. ධර්‍මයෙහි වනාහි සූත්‍රාන්තවෘත්ත ඇත්තේය. ජාතකවෘත්ත ඇත්තේය. ගාථාවෘත්ත ඇත්තේය. එය විනාශකොට ඉතා දිග් කිරීම නොවටියි. පරිපූර්‍ණ උච්චාරණ වෘත්තයෙන් පිරිමඩුලු වූ පදබ්‍යඤ්ජන දැක්විය යුතුය. “සරභඤ්ඤං” ස්වරයෙන් බිණීමය. ස්වරයෙන් බිණීමෙහි තරඞ්ගවෘත්ත තරඞ්ගභෙදවෘත්ත ගලිතවෘත්තාදීවූ දෙතිස් වෘත්තයෙක් ඇත්තේය. ඒ වෘත්තයන් අතුරෙහි යමක් කැමැත්තේද, ඒ කිරීම ලබයි. සියල්ලන්ගේ පදබ්‍යඤ්ජන නොනසා විකාර නොකොට ශ්‍රමණ සාරුප්‍යයෙන් පරිපූර්‍ණ උච්චරණවෘත්තනයින් පැවැත්මම ලක්‍ෂණය වේ.
එ සමයෙහි වනාහි සවග මහණහු දික් වූ ගී හඬින් දහම් ගයත්, “යම්සේ අපි ගයමෝ ද, එසේ ම මේ ශාක්‍යපුත්‍රික ශ්‍රමණයෝ දික් වූ ගී හඬින් දහම් ගයති”යි මිනිස්සු ලාමක කොට සිතත්, නුගුණ කියත්, දොස් පතුරුවත්. ලාමක කොට සිතන, නුගුණ කියන, දොස් පතුරුවන ඒ මිනිසුන්ගේ වචනය භික්‍ෂුහු ඇසූහ. අල්පෙච්ඡ වූ, ලත් පමණින් සතුටු වූ, ලජ්ජා ඇති, කුකුස් කරන ශික්‍ෂාකාමී වූ, යම් , මහණ කෙනෙක් වෙත් ද ඔහු ‘කෙසේ නම් සවග මහණහු දික් වූ ගීහඬින් දහම් ගයන්නාහු දැ’ යි ලාමක කොට සිතත්, නුගුණ කියත්, දොස් පතුරුවත්. ඉක්බිති ඒ මහණහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙ පවත් සැල කළහ. … ‘මහණෙනි, සැබෑ දැ’ යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අසා වදාළ සේක. “සැබැව වහන්සැ” යි ඔහු කීහ. … භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විවිධ කාරණයෙන් ගරහා, දැහැමි කතා කොට, භික්‍ෂූන් බණවා,
“මහණෙනි, දික් වූ ගීහඬින් දහම් ගයන්නහුගේ (ඒ ගැයීමෙහි) මේ ආදීනව පසෙකි: තෙමේත් ඒ හඬෙහි ඇලෙයි, අන්හු ද ඒ හඬෙහි ඇලෙත්, ගැහැවියෝ ද ලාමක කොට සිතත්, ස්වර ක්‍රියාව (හඬ නැංවීම) පතන මහණහුගේ චිත්ත සමාධිය බිඳී යෙයි, පශ්චිම ජනතාව දෘෂ්ටානුගතියට පැමිණෙයි. මහණෙනි, දික් වූ ගීහඬින් දහම් නො ගැයියයුතු. යමෙක් ගයන්නේ වී නම් ඔහුට දුකුළා ඇවැත් වන්නේ යැ” යි වදාළ සේක.
එ සමයෙහි වනාහි මහණහු ස්වරභණ්‍යයෙහි (තරංගවෘත්තාදි වෘත්තවලට අනුව කීමෙහි) කුකුස් කෙරෙත්. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙ පවත් සැලකළහ.
“මහණෙනි, ස්වරභණ්‍යය අනුදනිමි” යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ සේක.
න භික්ඛවෙ නච්චං වා” යනාදිතන්හි යම්කිසි නාට්‍යයෙක් වේ. යටත්පිරිසෙයින් මොනර නැටුමද දකිනු පිණිස යන්නාවූ මහණහුට දුක්කටය වේ. තමන් නටන්නහුට නටවන්නහුටද දුක්කටයම වේ. ගීතයද යම්කිසි නැටුමෙක්හි වූ ගීතයක් හෝ අනිත්‍යාදි ප්‍රතිසංයුක්ත ගීතයක් හෝ යටත් පිරිසෙයින් දන්තගීතයක් හෝ ගායනා කරන්නෙමු’යි පූර්‍වභාගයෙහි ශබ්දකරමින් කරත්ද, මෙද නොවටටියි. තමන් ගායනා කරන්නහුටද ගායනා කරවන්නහුටද දුක්කටයම වේ. වාදිතයද යම් කිසිවක් නොවටියි. යම් දියක් මුඛයට ගෙණ මුදන්නේ හෝ සැකසහිත තැනක සිටියේ හෝ අසුරු හෝ ගසාද අත්ල හෝ ගසාද එහි ඇවැත් නොවේ. ආරාමය තුළ සිට බලන මහණහුට ඇවැත් නොවේ. බලන්නෙමියි විහාරයකින් විහාරයකට යන මහණහුට ඇවැත්වේමය. අසුන්හලෙහි හුන්නේ දකීද, ඇවැත් නොවේ. බලන්නෙමියි නැගිට යන්නහුට ඇවැත් වේ. වීථියෙහි සිට බෙල්ල හරවා බලන්නහුටද ඇවැත්වේමය.