බුදුවරුන්ගේ ආයුෂ අසංඛෙය්‍යකි, එම ආයුෂ අඩු වැඩි වීමට හේතු.
විපස්සී ආදී සියලු බෝසත්වරු මෛත්‍රී පෙරටු කරගත් සෝමනස්ස සහගත ඤාණසම්ප්‍රයුක්ත අසංඛාරික චිත්තයෙන් මව්කුස පිළිසිඳ ගත්හ. ඒ සිතින් ප්‍රතිසන්ධිය ගත්තහුගේ ආයුෂ අසංඛෙය්‍යකි. මෙසේ සියලු බුදුවරු අසංඛ්‍යයක් ආයු ඇත්තන් වන නමුත් කුමක් නිසා අසංඛ්‍යෙයක් ජීවත් නොවූවාහුද? සෘතු භෝජන වශයෙන් ආයුෂ වැඩිවෙයි. එසේම පිරිහෙයි.
එහිදී යම්කලෙක රජවරු අධාර්මික වෙත්ද එකල්හි යුවරජ, සෙන්පති, සිටුවරු මෙන්ම මුළු නගරයත් මුළු රටත් අධාර්මික වෙයි. ඉක්බිති ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක දේවතාවෝද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර වූ භූමිය ආශ්‍රිත දෙවියෝ ද ඒ දෙවියන්ගේ මිත්‍ර ආකාසස්ථ දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර උණුවළා දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර වළාකුළු ආශ්‍රිත දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර ශීත වළාහක දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර වස්ස වලාහක දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර චාතුර්මහා රාජික දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර තාවතිංස දෙවියෝ ද ඔවුන්ගේ මිත්‍ර යාම දෙවියෝ ද යන ලෙසට භවාග්‍රය දක්වා ආර්ය ශ්‍රාවකයන් හැර සියලු දෙව් බඹ පිරිස් ද අධාර්මික වෙත්. ඔවුන්ගේ අධාර්මික බව හේතුවෙන් විෂම ලෙස ඉරහඳ පවතිත්. වායුම නියම මගෙහි ගමන් නොකරයි. වැරදි මගින් හඹා යාම නිසා ආකාසස්ථ විමානයන් කැළඹේ. විමානයන් කැළඹෙන විට ක්‍රීඩා සඳහා සිත නොනැමේ. දෙවියන්ගේ සිත් ක්‍රීඩා සඳහා නොනැමෙන බැවින් ශීත, උණුසුම ආදී භේදයන් සෘජු ආදිය නියම කලට නොපැමිණේ. නියම කල්හි සෘතු නොපැමිණීමෙන් මනාව වර්ෂාව නොලැබේ. විටක වැසි වසී. විටක නොවසී. තැනකට වසී. තැනකට නොවසී. වැසි වැස්සත් වපුරණ ලද කල්හිද අංකුර හටගන්නා කල්හිද බණ්ඩි කාලයේ ද මල් හටගන්නා කල්හිද කිරිවදින කාලයෙහිද යම් යම් ආකාරයකින් අස්වැන්නට සහායක් නොවන්නේ ද ඒ ඒ ආකාරයට වසී. වර්ෂාව පහව යයි. එයින් අස්වැන්න නියම අයුරින් නොපැසෙයි. ගන්ධ, රස, වර්ණ ආදියෙන් තොරවූයේ වෙයි. එකම භාජනයෙහි දමන ලද සහල්වලින් පිසූ සමහර බත් නියම ලෙස නොපැසී තිබේ. සමහර කොටසක බත් අතිශයින් තෙත්ය. සමහර තැනක හොඳින් පැසී ඇත. එය අනුභව කළවිට කුස තුළදී තුන් ආකාරයකින් පැසෙයි. එයින් සත්ත්වයෝ බොහෝ ආබාධ ඇත්තෝ වෙත්. අල්ප ආයුෂ ඇත්තෝ වෙත්. මෙසේ පළමුව සෘතු හා අනුභව කිරීම් හේතුවෙන් ආයුෂ හීන වෙයි.
යම්කලෙක්හි රජවරු ධාර්මික වෙත්ද පෙර පරිදිම බ්‍රහ්මලෝකය තෙක් සියල්ලෝම ධාර්මික වෙත්. ඔවුන්ගේ ධාර්මික බව නිසා ඉරහඳ සම ලෙස පායයි. නියම මගෙන් වායුව හමයි. නියම මගින් සුළං හමනවිට ආකාසස්ථ විමාන නොකැළඹෙයි. මේවා නොකැළඹීම නිසා දෙවියන්ගේ සිත් ක්‍රීඩාව සඳහා යොමු වේ. මෙසේ නියම කාලයට සෘතු ආරම්භ වේ. වැස්ස මනාව වසී. වැපුරූ කාලයේ පටන් අස්වැන්නට උපකාර කරමින් නියම කලට වැසි වසී. නියම කලට වැස්ස පහව යයි. එයින් ධාන්‍ය මනාව පැසී මනා සුවඳ ඇතිව, මනා වර්ණ ඇතිව මනා රස ඇතිව ඕජස් සහිත වේ. එයින් පිළියෙල කළ ආහාරය අනුභව කළවිට මනාව දිරවයි. එයින් සත්ත්වයෝ නීරෝගීව දීර්ඝායුෂ ඇත්තෝ වෙත්. මෙසේ සෘතු, භෝජන වශයෙන් ආයුෂ වැඩෙයි.
එහිදී විපස්සී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වර්ෂ අසූදහසක් ආයු ඇති කාලයක පහළ වූ සේක. සිඛී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ හැත්තෑදහසක් වර්ෂ ආයු ඇති කාලයකද පහළ වූ සේක. මෙය පිළිවෙලින් පිරිහෙන තත්ත්වයට පත්වෙයි. මෙසේ පිරිහීමට පත් නොවෙයි. ක්‍රමයෙන් වැඩිවී පරිහානියට පත්වේයැයි දතයුතුයි.
මේ කල්පයෙහි කකුසඳ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වර්ෂ හතලිස් දහසක් ආයු ඇති කාලයක පහළ වූහ. ආයු ප්‍රමාණය කොටස් පහකට බෙදා සතරක් හැර පස්වන කොටස පවත්නා කල්හිම පිරිනිවන් පෑ සේක. ඒ ආයුෂ පිරිහීම වර්ෂ දහය දක්වා පහත බැස නැවත වර්ධනය වී අසංඛෙය්‍ය දක්වා වැඩිවී අනතුරුව පිරිහීගොස් තිස්දහසට පත්ව සිටියේය. කෝණාගම බුදුරජාණන් වහන්සේ එකල පහළවූ සේක. උන්වහන්සේද එසේම පිරිනිවන්පෑ කල්හි ඒ වයස වර්ෂ දහයට පත්ව නැවත වර්ධනය වී අසංඛෙය්‍යට පත්ව පිරිහී ගොස් විසිදහසට පත්ව සිටී. එකල්හි කාශ්‍යප බුදුරජාණන් වහන්සේ ලොව පහළවූ සේක. උන්වහන්සේද එසේ පිරිනිවන්පෑ කල්හි ආයුෂ දස වර්ෂයක ප්‍රමාණයට පත්ව නැවත වර්ධනය වී අසංඛෙය්‍යට පත්ව පිරිහී වර්ෂ සියයට පත්ව සිටියේය. ඉක්බිති අපගේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පහළ වූ සේක. මෙසේ පිළිවෙලින් අඩුවී, වැඩිවී පිරිහී, නොපිරිහී අඩු බවට පත්වූයේ යැයි දතයුතුයි.
මෙසේ දීර්ඝායුෂ ඇත්තන් වනාහි අතිශයින් දුර්ලභය. අසවලා වනාහි මෙසේ බොහෝ කල් ජීවත් වන්නේ යැයි ඒ ඒ තැන්වල ගොස් දතයුත්තේ වෙයි. එහිදී විශාඛා මහෝපාසිකාව වර්ෂ එකසිය විස්සක් ජීවත් විය. එපරිද්දෙන් පොක්ඛරසාදි බ්‍රාහ්මණයා බ්‍රහ්මායු බ්‍රාහ්මණයා සෙල බ්‍රාහ්මණයා, පාවාරිය බ්‍රාහ්මණයා, ආනන්ද තෙරුන් වහන්සේ, මහාකාශ්‍යප තෙරුන් වහන්සේ වනාහි වර්ෂ එකසිය පනහක්ද බක්කුල තෙරුන් වහන්සේ එකසිය සැට වසක්ද ජීවත් විය. සියල්ලන්ටම වඩා දීර්ඝායුෂ වින්ද නමුත් වර්ෂ දෙසීයයක් ජීවත්වූයේ නැත.
එහිදී යම් යම් ආයු ප්‍රමාණයන්හි මිනිසුන් සිටිකල්හි බුදුවරු පහළවෙත්ද උන්වහන්සේලාට ද ඒ ආයු ප්‍රමාණයම වන්නේ ය.
* මෙහිදී විශේෂයෙන් කිවයුතු කරුණ නම් :-
සියලු භාග්‍යවතුන් වහන්සේලා පාරමිතා සම්පුර්ණ කරුණුයේ ශාවක පිරිසට ධර්මාවබෝදය පිණිසය
ඒ ඒ කාල වල ඇති විශමතා මත මිනිසුන්ගේ ආයු අඩු – වැඩි වන කාල වල භාග්‍යවතුන් වහන්සේලාට පහළ විමට සිදුවන බවයි.
එසේ නෙවි භාග්‍යවතුන් වහන්සේලාගේ අඩුපාඩු, කර්ම විපාක හෝ පාරමිතා ධර්මයන්ගේ අඩුපාඩු නිසා නොවන බව කරුණාවෙන් අවබෝධ කරගනිත්වා.