මජ්ඣිම නිකායේ මූලපණ්ණාසකයේ මහාතණ්හාසඞ්ඛය සූත්‍ර අට්ඨකථාවෙහි සඳහන් වන්නේ මෙසේ ය.
තස්‌මා අයං භික්‌ඛු බුද්‌ධෙන අකථිතං කථෙති,
( එම නිසා මෙම භික්ෂුව බුදු රජුන් විසින් නොකියන ලද දෙයක් කියයි )
ජිනචක්‌කෙ පහාරං දෙති,
( { භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගේ ධර්ම චක්‍රය ට } ජිනචක්‍රයට ප්‍රහාරයක් දෙයි )
වෙසාරජ්‌ජඤාණං පටිබාහති,
( {භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ සතරක් වූ} විශාරද ඥානයන් සම්පූර්ණයෙන් බැහැර කරයි )
සොතුකාමං ජනං විසංවාදෙති,
( {භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගේ වචනය} අසන්නට කැමැති වූ ජනතාව බොරුවෙන් මුලා කරයි )
අරියපථෙ තිරියං නිපතිත්‌වා මහාජනස්‌ස අහිතාය දුක්‌ඛාය පටිපන්‌නො.
( ආර්ය මාර්ගයෙහි හරහට පතිත වී මහ ජනතාවට අහිත පිණිස දුක් පිණිස පිළිපන්නේ ය )
යථා නාම රඤ්‌ඤො රජ්‌ජෙ මහාචොරො උප්‌පජ්‌ජමානො මහාජනස්‌ස අහිතාය දුක්‌ඛාය උප්‌පජ්‌ජති,
( යම්සේ රජුගේ රාජ්‍යයෙහි මහ සොරෙකු උපදින්නේ මහජනතාවට අහිත පිණිස දුක් පිණිස ඉපදෙයි ද )
එවං ජිනසාසනෙ චොරො හුත්‌වා මහාජනස්‌ස අහිතාය දුක්‌ඛාය උප්‌පන්‌නොති වෙදිතබ්‌බො
( මෙසේ ජිනශාසනයෙහි සොරෙක් වී ජනතාවට අහිත පිණිස දුක් පිණිස ඉපදුනා යැයි දැන ගත යුතුයි )
භාග්‍යවතුන් වහන්සේ විසින් අති දීර්ඝ කාලයක් පාරමිතා පූරණය කරන ලද්දේ ඉතා නිවැරදි ව අන්‍යයන්ට ධර්මය දේශනා කිරීම පිණිසය. මෙසේ, අප්‍රමාණ වූ ත් අච්න්ත්‍ය වූ ත් මහා කුසල් ප්‍රමාණයක් රැස් කිරීම මගින් ලබාගත් සර්වඥතා ඥානයට නො සලකමින්, අන්‍යාගමිකයන් සේ අගෞරව කරමින්, එම අතුල්‍ය වූ ඥානයෙන් දේශිත එක ධර්ම ස්කන්ධයකුදු බැහැර කරන්නේ නම්, එම කර්මය අතිශයින් බැරෑරුම් වූ කර්මයකි. අතිශය භයානක ප්‍රතිඵල ගෙන දෙන්නකි. මෙම කර්මය රැස්කර ගන්නා පුද්ගලයා හට කවදා සෙතක් සුවයක් අත් වේද යන්න සිතා ගැනීමට ත් දුෂ්කර ය.
“තත්‌ථ එකානුසන්‌ධිකං සුත්‌තං එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො. යං අනෙකානුසන්‌ධිකං, තත්‌ථ අනුසන්‌ධිවසෙන ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධගණනා. ගාථාබන්‌ධෙසු පඤ්‌හාපුච්‌ඡනං එකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො, විස්‌සජ්‌ජනං එකො. අභිධම්‌මෙ එකමෙකං තිකදුකභාජනං, එකමෙකඤ්‌ච චිත්‌තවාරභාජනං, එකමෙකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධො. විනයෙ අත්‌ථි වත්‌ථු, අත්‌ථි මාතිකා, අත්‌ථි පදභාජනීයං, අත්‌ථි අන්තරාපත්ති, අත්‌ථි ආපත්ති, අත්‌ථි අනාපත්ති, අත්‌ථි තිකච්‌ඡෙදො. තත්‌ථ එකමෙකො කොට්‌ඨාසො එකමෙකො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධොති වෙදිතබ්‌බො. එවං ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධවසෙන චතුරාසීතිසහස්‌සවිධං.”
” එහි එක් සූත්‍රයක් අනු සන්ධියක් ඇති සූත්‍රයක් එක ධර්මස්කන්ධය කි. අනුසන්ධි ගණනාවක් ඇති සූත්‍රයක අනුසන්ධි ගණනට ධර්මස්කන්ධ වේ. ගාථා බන්ධනයක ප්‍රශ්න ඇසීම එක ධර්මස්කන්ධය කි, විසඳීම එක ධර්මස්කන්ධය කි.
අභිධර්මයෙ හි එක තිකදුක කොටසක්, එක චිත්ත වාර කොටසක්, එක එක ධර්මස්කන්ධය කි.
විනෙයහි වාස්තු, මාතිකා, පදභාජනීය, අන්තරාපත්ති, ආපත්ති, අනාපත්ති, තිකච්ඡේද ඇත. එහි එක එක කොටසක් එක එක ධර්ම ස්කන්ධයක් වේ. මෙසේ ධර්මස්කන්ධ වශයෙන් අසූ සාර දහසෙකි “
විනය පිටකයෙහි ධර්මස්කන්ධ 21,000
සූත්‍ර පිටකයෙහි ධර්මස්කන්ධ 21,000
අභිධර්ම පිටකයෙහි ධර්මස්කන්ධ 42,000
මජ්ඣිම නිකාය අට්ඨ කථා :-
“තත්‌ථ මජ්‌ඣිමසඞ්‌ගීති නාම පණ්‌ණාසතො මූලපණ්‌ණාසා මජ්‌ඣිමපණ්‌ණාසා උපරිපණ්‌ණාසාති පණ්‌ණාසත්‌තයසඞ්‌ගහා. වග්‌ගතො එකෙකාය පණ්‌ණාසාය පඤ්‌ච පඤ්‌ච වග්‌ගෙ කත්‌වා පන්‌නරසවග්‌ගසමායොගා. සුත්‌තතො දියඩ්‌ඪසුත්‌තසතං ද්‌වෙ ච සුත්‌තන්‌තා. පදතො තෙවීසුත්‌තරපඤ්‌චසතාධිකානි අසීතිපදසහස්‌සානි. තෙනාහු පොරාණා –
‘‘අසීතිපදසහස්‌සානි, භිය්‍යො පඤ්‌චසතානි ච;
පුන තෙවීසති වුත්‌තා, පදමෙවං වවත්‌ථිත’’න්‌ති.
අක්‌ඛරතො සත්‌ත අක්‌ඛරසතසහස්‌සානි චත්‌තාලීසඤ්‌ච සහස්‌සානි තෙපඤ්‌ඤාසඤ්‌ච අක්‌ඛරානි. භාණවාරතො අසීති භාණවාරා තෙවීසපදාධිකො ච උපඩ්‌ඪභාණවාරො. අනුසන්‌ධිතො පුච්‌ඡානුසන්‌ධි-අජ්‌ඣාසයානුසන්‌ධි-යථානුසන්‌ධිවසෙන සඞ්‌ඛෙපතො තිවිධො අනුසන්ධි. විත්‌ථාරතො පනෙත්‌ථ තීණි අනුසන්‌ධිසහස්‌සානි නව ච සතානි හොන්‌ති.”
ඉහත සඳහන් වන පරිදි මජ්ඣිම නිකායෙහි ;
පණ්ණාස 3 කි
වර්ග 15 කි
සූත්‍ර 152 කි
පද 80,523 කි
අකුරු 7,40,053 කි
බණවර 80.5 ට පද 23 ක් අධිකය
අනුසන්ධි වර්ග 3 කි
අනුසන්ධි ගණන 3900 කි.
මෙසේ ධර්මස්කන්ධ වශයෙන් 3900 කි වේ.
